Het leven van Johann Sebastian Bach 5

ARNSTADT: 1703-1707

Beeld van de jonge Bach in Arnstadt

Aan het eind van 1703 nam de 18-jarige Sebastian zijn post in bij het kleine stadje Arnstadt. Hij was ongetwijfeld blij met zijn eigen relatief grote orgel van twee klavieren en 23 registers. Bovendien had hij de verantwoordelijkheid om muziek voor zijn eigen gemeente te verzorgen. Hoewel het huidige orgel niet het orgel is waar “Bachs” op speelde, worden de originele klavieren, registers en pedalen getoond in het Palm Haus Museum in Arnstadt. Ook het huis waar Bach woonde is nog te bezichtigen.

In oktober 1705 gaf het kerkbestuur Bach toestemming om de Noord-Duitse stad Lübeck te bezoeken om de grote organist Dietrich Buxtehude te horen. In Lübeck nam hij elke gelegenheid te baat om Buxtehude te horen spelen en de beroemde avondconcerten in de Marienkirche bij te wonen als Buxtehude’s kerkcantates werden uitgevoerd. Bach was zo gefascineerd door deze concerten, en zijn discussies over muziek met de grote meester, dat hij tot februari daarop in Lübeck bleef.

Berisping

Drie maanden te laat keerde hij terug naar Arnstadt, waar hij onderweg ook Reincken in Hamburg en Böhm in Lüneburg bezocht. Hij kwam terug vol enthousiasme en nieuwe ideeën die hij meteen in zijn spel in de praktijk bracht. De gemeente was echter volledig verrast en verbijsterd door zijn nieuwe muzikale ideeën. Er ontstond verwarring tijdens het zingen van de koralen, door “de verrassende variaties en overbodige ornamenten die de melodie vertroebelen en de gemeente verwarren”.

Het kerkbestuur besloot Bach te berispen om zijn’ vreemde klanken’ tijdens de diensten, en zij vroegen hem ook wat de reden was dat hij ongeoorloofd veel langer in Lübeck op verlof was gebleven. Bach probeerde zichzelf niet te rechtvaardigen voor wat hij zag als een groep bekrompen en conservatieve oude heren. Toch besloot de Raad, omdat zij wisten hoe geniaal zijn spel was, om hun jonge en onstuimige organist het voordeel van de twijfel te geven.

Jonge dame

Er ontstonden echter al snel nieuwe conflicten toen Bach, zich beroepend op een clausule in zijn contract, weigerde nog langer te werken met het ongedisciplineerde jongenskoor dat hij in het belang van het welzijn van de Raad moest opleiden. Daarvoor berispte de raad hem nogmaals en voegde er de klacht aan toe dat hij “een vreemd moederlijk vrouwtje” op muziek in het orgelhok van de kerk had “vermaakt”. De jonge dame was waarschijnlijk zijn nicht Maria Barbara, die hij later zou trouwen.

Zo ontaarde, wat een spannende en veelbelovende start in Arnstadt was geweest, in een reeks van beschuldigingen en geschillen. Mede hierdoor besloot Bach dat het beter zou zijn om ergens anders rond te kijken.

Op naar Mühlhausen

Eind 1706 hoorde hij dat de organist van de stad Mühlhausen is overleden. Omdat hij wist dat Mühlhausen een lange muzikale traditie had, solliciteerde hij voor de post en na opnieuw een zeer succesvolle auditie op Paaszondag 1707, bij de imposante kathedraal-achtige Sint Blasius Kerk werd hij aangenomen, opnieuw op zeer gunstige voorwaarden. In juni 1707 gaf hij de sleutels van zijn kantoor in Arnstadt terug aan het gemeentebestuur van Arnstadt en vertrok hij met zijn weinige bezittingen naar Mühlhausen.